नेपाळ: लोकांच्या स्वातंत्र्यावर घाला घालण्याचा प्रयत्न अयशस्वी, अराजकता, पंतप्रधान राजीनामा व अनेक मृत्यू – सविस्तर वाचा कसे व का घडले

 नेपाळमध्ये गेल्या काही दिवसांत जे घडले ते केवळ राजकीय अस्थिरतेचे उदाहरण नाही, तर लोकशाही व्यवस्थेतील जनतेच्या स्वातंत्र्याचे महत्त्व किती खोलवर रुजले आहे याची जाणीव करून देणारी घटना आहे.

संसद भवन, न्यायालये, नेत्यांची घरे यावर लोकांनी हल्ला चढवला, आगी लावल्या.

सरकारने अचानकपणे फेसबुक, युट्यूब, एक्ससारख्या प्रमुख सोशल मीडियावर बंदी आणली. कारण म्हणून "गैरमाहिती थांबवणे" सांगितले गेले, पण सर्वसामान्यांनी हे त्यांच्या मत व्यक्त करण्याच्या मूलभूत अधिकारावर घाला म्हणून पाहिले. विशेषतः युवकांमध्ये तीव्र नाराजी पसरली. हजारो तरुण थेट रस्त्यावर उतरले.

सरकारने आंदोलने दडपण्यासाठी पोलिस आणि लष्कराचा वापर केला. अश्रुधुर, रबर बुलेट आणि थेट गोळीबार यातून उग्र परिस्थिती निर्माण झाली. अनेक ठिकाणी लोकांचा मृत्यू झाला, शेकडो जखमी झाले. संतापलेली जनता आणखी आक्रमक झाली. संसद भवन, न्यायालये, नेत्यांची घरे यावर लोकांनी हल्ला चढवला, आगी लावल्या.

या अशांततेत काही अत्यंत दुर्दैवी घटना घडल्या. माजी पंतप्रधान झलानाथ खनाल यांच्या पत्नीचा घराला लागलेल्या आगीत मृत्यू झाला. ही घटना जनतेच्या संतापाचा तीव्र परिणाम किती भयानक असू शकतो याचे उदाहरण ठरली.

शेवटी, जनतेचा रोष आवरता न आल्याने आणि परिस्थिती हाताबाहेर गेल्याने पंतप्रधान के.पी. शर्मा ओली यांनी राजीनामा दिला.

या संपूर्ण संघर्षातून काही स्पष्ट संदेश मिळतात –

1. लोकांच्या स्वातंत्र्यावर कुठलाही बंधनकारक प्रयोग स्वीकारला जात नाही.

2. युवकांचा आवाज आज अधिक शक्तिशाली झाला आहे.

3. दडपशाहीने आंदोलन दडपण्याचा प्रयत्न केला तर तो उलट लोकशाहीला धक्का देतो.

आज नेपाळ अराजकतेच्या सावटाखाली आहे, पण त्यातून लोकशाही, पारदर्शकता आणि जनतेचा अधिकार हे मुद्दे अधिक ठळकपणे पुढे आले आहेत.

जनतेला काय शिकायला मिळाले?

नेपाळमधील या घटनाक्रमाने केवळ राजकारणी आणि सत्ताधारी वर्गालाच धडा शिकवला नाही, तर सामान्य नागरिकांनाही काही महत्त्वाच्या गोष्टी स्पष्ट करून दिल्या –

1. लोकशाही म्हणजे केवळ निवडणुका नव्हेत – जनतेच्या आवाजावर बंधन घालायचा प्रयत्न झाला की लोकशाही धोक्यात जाते.

2. युवकांची ताकद निर्णायक ठरते – सोशल मीडियावर बंदी घातल्यामुळे सर्वात जास्त प्रतिक्रिया युवकांकडूनच उमटली. त्यांची एकजूट ही परिवर्तनाची खरी किल्ली ठरली.

3. दडपशाही कधीही उत्तर नसते – आंदोलने दडपण्यासाठी गोळीबार आणि दडपशाही केल्याने लोकांचा संताप अधिकच वाढतो.

4. राजकारणात जबाबदारी महत्त्वाची – हिंसाचार, मृत्यू, अराजकता यांच्या पार्श्वभूमीवर अखेर पंतप्रधानांना पद सोडावे लागले.

5. जनतेचा आवाज नेहमी वरचढ असतो – कोणतेही सरकार कितीही मजबूत असले तरी जनतेची इच्छा आणि स्वातंत्र्य दडपून ठेवणे शक्य नाही.